Dnia 6 grudnia 2022 r. zmarła w wieku 92 lat profesor doktor habilitowana Hanna Popowska-Taborska – wybitna językoznawczyni, slawistka, badaczka języka kaszubskiego, doctor honoris causa Uniwersytetu Gdańskiego.
Niemal całe życie zawodowe Pani Profesor związała z Instytutem Slawistyki Polskiej Akademii Nauk. Po ukończeniu studiów polonistycznych na Uniwersytecie Łódzkim w 1952 roku (podczas których uczęszczała m. in. na wykłady prof. prof. Zdzisława Stiebera i Henryka Ułaszyna) otrzymała posadę w Państwowym Instytucie Wydawniczym w Warszawie. Jednak już w 1954 roku, dzięki staraniom prof. Stiebera, zaczęła pracować w Polskiej Akademii Nauk, a w rok później rozpoczęła pracę w Zakładzie Słowianoznawstwa, przekształconym następnie w Instytut Słowianoznawstwa i wreszcie w Instytut Slawistyki Polskiej Akademii Nauk. Przepracowała w naszym Instytucie 58 lat – do roku 2012. Od początku pracy naukowej prowadziła – początkowo pod kierunkiem prof. Stiebera – badania nad językiem kaszubskim. Uczestniczyła w przygotowaniu kwestionariusza do badań Pomorza Lewobrzeżnego, który wiele lat później otrzymał nazwę „Atlasu językowego kaszubszczyzny i języków sąsiednich”. W wydanych w 2022 roku wspomnieniach zatytułowanych „Zapisywane z doskoku” opisała początki badań terenowych prowadzonych na Kaszubach w drugiej połowie lat pięćdziesiątych oraz naukową działalność Pracowni Dialektologicznej, w której znaleźli się późniejsi znani slawiści i slawistki, jak prof. prof. Zuzanna Topolińska, Ewa Kamińska (później Rzetelska-Feleszko), Jadwiga Pałkowska (później Zieniukowa), Janusz Siatkowski. Pracę doktorską „Centralne zagadnienie wokalizmu kaszubskiego (kaszubska zmiana ę >i oraz ĭ, y, ŭ > ë”, napisaną pod opieką prof. Zdzisława Stiebera, obroniła w 1959 roku na Uniwersytecie Warszawskim. Stopień doktora habilitowanego uzyskała w 1966 roku (również na Uniwersytecie Warszawskim), tytuł profesora nadzwyczajnego w 1972 roku, a następnie, w 1979 roku, tytuł profesora zwyczajnego.
Zainteresowania naukowe prof. Hanny Popowskiej-Taborskiej skupiały się głównie wokół dialektów i zabytków językowych kaszubszczyzny, dialektów kaszubskich w świetle dziewiętnastowiecznych materiałów archiwalnych, studiów nad kaszubską leksykografią, problematyki statusu kaszubszczyzny oraz dokonujących się współcześnie przemian w kształtowaniu się kaszubskiego języka literackiego, co znalazło odzwierciedlenie w wielu artykułach oraz monografiach. „Pani prof. Hanna Popowska-Taborska jest wybitną slawistką i najwybitniejszą znawczynią mowy mieszkańców Pomorza, w tym zwłaszcza mowy Kaszubów, którą zawsze widzi na szerokim tle słowiańskim” – pisał w 2013 roku inny badacz kaszubszczyzny, nieżyjący już prof. Jerzy Treder, przypominając o licznych funkcjach Pani Profesor, członkostwie w wielu gremiach naukowych, polskich i zagranicznych, radach, komitetach, towarzystwach i redakcjach[i]. O pozycji prof. Taborskiej w życiu naukowym i społecznym zaświadczają również liczne nagrody i odznaczenia, wśród nich Złoty Krzyż Zasługi (1973), Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (Polonia Restituta), a w ostatnich latach (2012) – nagroda Prezesa Rady Ministrów za wybitne osiągnięcia naukowe (z prof. Wiesławem Borysiem) przyznana za „Słownik etymologiczny kaszubszczyzny” – pięciotomowe fundamentalne dla kaszubistyki i slawistyki dzieło wydawane w latach 1994–2006; w roku 2010 ukazał się szósty tom „Indeksów wyrazowych”.
Na dorobek prof. Popowskiej-Taborskiej składają się setki artykułów naukowych oraz opracowania monograficzne (dotyczące nie tylko języka kaszubskiego), w tym m. in.: „Dawne pogranicze językowe polsko-dolnołużyckie w świetle danych toponomastycznych” (1965); „Kaszubszczyzna – zarys dziejów” (1980); „Z dawnych podziałów Słowiańszczyzny: słowiańska alternacja (j)e :o- (1984)”; „Szkice z kaszubszczyzny: dzieje, zabytki, słownictwo” (1986); „Szkice z kaszubszczyzny: leksyka, zabytki, kontakty językowe” (1998); „Z językowych dziejów Słowiańszczyzny” (2004); „Szkice z kaszubszczyzny: dzieje badań, dzieje języka, zabytki, etymologie” (2006); „Dialekty kaszubskie w świetle XIX-wiecznych materiałów archiwalnych” (wspólnie z prof. Ewą Rzetelską-Feleszko; 2009); „Z różnych szuflad – prace wybrane, relacje, wspomnienia” (2010); „Współczesny kaszubski język literacki z dziedzictwem leksykalnym w tle” (2019) oraz „Atlas językowy kaszubszczyzny i dialektów sąsiednich”, opracowany przez zespół kierowany przez prof. Stiebera, t. I–VI, a następnie przez prof. Popowską-Taborską, t. VII–XV (Wrocław, 1964–1978). Ważną część dorobku stanowią także opracowania dotyczące leksyki i etymologii, w tym wspomniany „Słownik etymologiczny kaszubszczyzny”, a także „Leksyka kaszubska na tle słowiańskim” (1996). Uznanie językoznawców, a także historyków, archeologów zdobyła publikacja poświęcona roli leksyki w dociekaniach nad etnogenezą Słowian: „Wczesne dzieje Słowian w świetle ich języka” (1991; wydanie drugie – 1993, wydanie 3, poprawione i uzupełnione, 2014), która została przełożona na język słoweński: „Zgodnja zgodovina Slovanov v lučinjihovega jezika”, prev. K. Kenda-Jež (Ljubljana, 2005). Autorka za tę książkę otrzymała w 1993 r. nagrodę Wydziału I PAN im. Kazimierza Nitscha.
Hanna Popowska-Taborska w kręgu rodziny i przyjaciół znana była ze swojej znakomitej pamięci. Przyznawała, że już w dzieciństwie „każdy tekst rymowany zapamiętywała od razu i na trwałe”. Dociekliwość, pasja badawcza wspomagane przez świetną pamięć sprawiły, że została wybitną naukowczynią. Po przejściu na emeryturę nadal pozostawała czynna jako autorka artykułów oraz uczestniczka życia naukowego. Znakomita pamięć pozwoliła jej na zebranie „zapisywanych z doskoku” wspomnień i wydanie ich w postaci książki zaopatrzonej w liczne fotografie przez SEDNO, Wydawnictwo Akademickie pod takim właśnie tytułem: „Zapisywane z doskoku”[ii]. W prowadzonych przez lata notatkach przeznaczonych dla córki Agnieszki odtwarzała historię rodzinną, korespondującą z historią polskiej inteligencji, wywodzącej się – w przypadku autorki – ze środowisk patriotycznych (z tradycją syberyjskich zesłań), o lewicowych sympatiach.
Urodzona w Warszawie, 22 marca 1930 roku w rodzinie lekarza pediatry Stanisława Popowskiego oraz Marii z Grabowskich Popowskiej, m. in. tłumaczki literatury rosyjskiej (w tym pierwszego, jeszcze przedwojennego wydania słynnej powieści Ilji Erenburga „Burzliwe życie Lejzorka Rojtszwańca”) przeszła długą drogę, rozpoczętą w domu rodzinnym na warszawskiej Ochocie. Przeżycia wojenne, naznaczone odwagą rodziców, którzy przyjęli pod swój dach i przechowali szkolną przyjaciółkę Hanny – Żydówkę Biankę Perlmutter (za udział w ratowaniu Żydów zostali wyróżnieni tytułem Sprawiedliwy/a wśród Narodów Świata – rodzice w 1991 roku, Hanna Popowska-Taborska w roku 1994), działalnością podziemną Ojca, powstaniem warszawskim, wreszcie pobytem w obozie i pracą przymusową pod Wrocławiem (prof. Taborska dobrze zapamiętała wojenny i jeszcze nie zniszczony Wrocław) sąsiadują ze wspomnieniami z powojennej Łodzi, a następnie znowu Warszawy. Historia rodziny, szczęśliwego, długiego małżeństwa z Romanem Taborskim, teatrologiem, emerytowanym dziś profesorem Instytutu Kultury Polskiej Uniwersytetu Warszawskiego pisana jest w ścisłym związku z historią przed i powojennej Polski – aż do lat ostatnich. A do tego barwne opowieści o zdarzeniach i ludziach, historie jakże licznych przyjaźni. Dom Państwa Taborskich, pełen pamiątek przeszłości, z pewnością był dla wielu ważnym miejscem nie tylko na mapie Warszawy, ale też jest – i niech pozostanie – na mapie naszej/naszych pamięci.
[i] Szerzej o osiągnięciach naukowych prof. Hanny Popowskiej-Taborskiej zob.: https://bazhum.muzhp.pl/media/files/Acta_Cassubiana/Acta_Cassubiana-r2013-t15/Acta_Cassubiana-r2013-t15-s367-373/Acta_Cassubiana-r2013-t15-s367-373.pdf
[ii] Zob. wywiad z prof. Popowską-Taborską – https://www.tygodnikpowszechny.pl/rodzaj-cudu-rozmowa-z-hanna-popowska-taborska-173558