Serdecznie zapraszamy na kolejne spotkanie z cyklu „Ukraińskie wtorki”, które odbędzie się 21 stycznia 2025 r. o godz. 17.00 na platformie Zoom.
Link do wydarzenia dostępny jest za pośrednictwem sekretariatu IS PAN: sekretariat@ispan.edu.pl.
Referat zatytułowany „Wielojęzyczność w tekście ukryta: przełączanie i mieszanie kodów językowych i graficznych we wczesnonowożytnym piśmiennictwie ukraińskim” wygłosi doc. dr Sofiia Butko – p.o. kierownika Katedry Języka Ukraińskiego Narodowego Uniwersytetu im. W. N. Karazina w Charkowie.
Abstrakt:
Dawna wielojęzyczność nie była dotychczas istotnym przedmiotem badań językoznawczych, szczególnie w regionach słowiańskich, co prawdopodobnie wynika z burzliwej historii narodowej, państwowej i językowej większości krajów słowiańskich. W ukraińskim językoznawstwie obecnie brak jest znaczących badań nad dawną wielojęzycznością, szczególnie z perspektywy socjolingwistycznej. Taka sytuacja, zdaniem prelegentki, jest nieadekwatna wobec rzeczywistości, ponieważ wczesnonowożytna Ukraina doświadczała wielojęzycznego środowiska typowego dla ówczesnych społeczeństw europejskich, jednocześnie ukazując unikalną syntezę, w której zderzały się dwa światy o odmiennych cechach językowych i kulturowych: cywilizacja Wschodu związana z bizantyjsko-prawosławnym światem, greckimi źródłami pisanymi, pierwszym literackim językiem – cerkiewnosłowiańskim oraz cyrylicą, i cywilizacja Zachodu z wyznaniem katolickim, łacińskimi źródłami oraz językiem polskim i łaciną jako językami prestiżu społecznego.
Synteza ta była również wyraźnie widoczna na poziomie językowym: wybitni religijni i kulturalni przedstawiciele swobodnie posługiwali się kilkoma językami w swoich dziełach – ukraińskim, cerkiewnosłowiańskim, polskim, łaciną etc. (Petro Mohyła, Łazar Baranowycz, Stefan Jawors’kyj, Joanykij Galatows’kyj), doskonale rozumiejąc pragmatyczne znaczenie, rolę społeczną i cel użycia każdego z języków.
Jednak wielojęzyczność była także charakterystyczna dla średnich warstw społecznych, których teksty często wykazują ślady przełączania kodów językowych i mieszania systemów graficznych. Szczególnie wartościowe ze względu na ukazanie praktyk językowych społeczności średnich warstw są rękopiśmienne notatki (marginalia) w starodrukach cyrylickich z XVI–XVIII wieku, które dotychczas nie stały się przedmiotem kompleksowej analizy językoznawczej i socjolingwokulturowej.
W referacie zostaną przedstawione wyniki badania mechanizmów i funkcji przełączania i mieszania kodów językowych i graficznych na podstawie zapisków odręcznych w starodrukach cyrylickich z XVI–XVIII wieku w oparciu o podejścia socjolingwistyczne i lingwokulturowe. Kluczowe w tym kontekście są pytania, jakie czynniki ideologiczne, kulturowe i społeczne wpływały na wybór języka i pisma do komunikacji, czy indywidualna i zbiorowa wielojęzyczność wpływały na poczucie tożsamości jednostek i społeczności oraz co sprawia, że ukraińskie doświadczenie wielojęzyczności jest wyjątkowe.
Ponadto badanie interakcji językowych w tekstach autorstwa przede wszystkim osób ze średnich warstw społecznych może pomóc w podważeniu utrwalonych stereotypów o rzekomej pełnej asymilacji kulturowej i językowej Ukraińców pod wpływem polonizacji w okresie wczesnonowożytnym.