Serdecznie zapraszamy na zebranie naukowe Zakładu Językoznawstwa IS PAN, które odbędzie się w środę, 15 stycznia 2025 r., w godz. 12:00–13:30. Na zebraniu wystąpi prof. dr hab. Piotr Sobotka, który przedstawi referat pt. „Rola rozumowania abdukcyjnego w rekonstrukcji etymologicznej: Funkcje i pochodzenie słowiańskich epistemicznych operatorów pragmatycznych”.
Spotkanie odbędzie się on-line na platformie zoom. Dla osób spoza IS PAN chcących uczestniczyć w zebraniu link do wydarzenia dostępny jest za pośrednictwem sekretariatu: sekretariat@ispan.edu.pl
Streszczenie
Słowa kluczowe: języki słowiańskie, etymologia, gramatykalizacja, rekonstrukcja wewnętrzna, leksyka epistemiczna
Ogólnosłowiańskie, względnie dialektalnie ograniczone wyrażenia należące do pola epistemicznego bądź takie, które w drodze rozwoju nabywały komponentów epistemicznych, są podstawą ewolucyjną różnego rodzaju tzw. operatorów pragmatycznych (por. Brinton 1996, 2010, 2017), czyli m.in. przysłówków dozdaniowych (np. słowń. verjetno), partykuł spajających (np. ros. prawda), partykuł właściwych (np. głuż. woprawdźe), znaczników dyskursu (np. chorw. doista), operatorów gradacji (np. czes. opravdu), wyrażeń o funkcji dopowiedzeń (np. pol. prawda?). Tego rodzaju jednostki synsemantyczne pochodne powstawały z określonych podstaw, por. psł. *pravь(d)-, *věr(n)-, *jьst– lub *jìst-, *rěs(n)-, *pъvьn-, *χyb-, *sъ-kut-, *rěk– i in., na całym obszarze słowiańszczyzny bądź tylko w niektórych słowiańskich obszarach językowych.
W referacie zostaną zaprezentowane wybrane epistemiczne operatory pragmatyczne w językach słowiańskich wraz z ich aktualnymi funkcjami dyskursywnymi. Referat zwraca także uwagę na konstruowanie swego rodzaju kontekstów opozycyjnych jako szczególną cechę niektórych z omawianych w nim operatorów, por. ros. Pri etich słowach tiotuszka, nawernoje, ożiwiłas’ vs Znaju nawierno, czto Dubrowskij piat’ju godami starsze Maszi. Jako podstawę wnioskowania odnośnie do mechanizmów ich wyodrębniania się z jednostek autosemantycznych stanowią wzorce zmian gramatykalizacyjnych (por. Kuteva i wsp. 2019; Sobotka 2023). Referat podejmuje również zagadnienie rekonstrukcji etymologicznej ich etymonów z uwzględnieniem w podejściu prospektywnym kierunków i typów zmian znaczeniowo‑funkcjonalnych, w efekcie których powstają analizowane komentarze aktualnego mówienia. Konsekwencją tej procedury opartej na funkcjonalnej rekonstrukcji wewnętrznej wykorzystującej rozumowanie abdukcyjne jest konieczność weryfikacji istniejących etymologii zarówno z punktu widzenia formalnego, jak i znaczeniowego, co potwierdzają również wnioski analiz typologicznych, a także porównawczych.
Brinton, Laurel J. (1996). Pragmatic markers in English: Grammaticalization and discourse functions (Topics in English Linguistics, t. 19). Berlin/New York: Mouton de Gruyter.
Brinton, Laurel J. (2010). Discourse Markers. W: Andreas H. Jucker i Irma Taavitsainen (red.), Historical Pragmatics (Handbooks of Pragmatics, t. 8), 285–314. Berlin/New York: De Gruyter Mouton.
Brinton, Laurel J. (2017). The Evolution of Pragmatic Markers in English: Pathways of Change. Cambridge/New York/Port Melbourne/Delhi/Singapore: Cambridge University Press.
Kuteva, Tania et al. (2019). World Lexicon of Grammaticalization, 2 wyd. Cambridge: Cambridge University Press.
Sobotka, Piotr. (2023). Etymologia a gramatyka. Perspektywa funkcjonalna w rekonstrukcji dziejów słów (Prace Slawistyczne. Slavica, t. 155). Warszawa: Instytut Slawistyki Polskiej Akademii Nauk.