Miłosierdzie –przepustka dla duszy do nieba. Boski i ludzki wymiar miłosierdzia − w ujęciu etnolingwistycznym

Abstract

Mercy – admittance of the soul to heaven. Divine and human dimension of mercy in ethnolinguistic terms The author made an attempt to reconstruct the semantic core of the concept of MERCY in Polish folklore, as well as to map cognitive links between related concepts such as SIN, HARM, PUNISHMENT, PENANCE, JUSTICE, PITY. An analysis of the notion of MERCY in two dimensions – divine and human – reveals that it has been shaped by two different axiological system. The human perspective is based upon solidarity with the sufferers which is illustrated by commonplace judgments of punishments that befall the culprits in their lifetime and burden their souls after death. The divine taxonomy of sin is related to penance, forgiveness and the power of belief in the God’s mercy which surmounts human justice. This perspective is mirrored by stereotypical motifs in folk narratives, speech acts (warnings, dictates made by the Virgin) and rituals (pilgrimage to holy places, indulgences, peregrination of the miracle picture of the Black Madonna etc). The analysis of the links between the essential concepts related to Mercy allows for a more precise specification of its semantic structure and a relevant system of values, as well as for locating them on the plus – minus scale.

Miłosierdzie – przepustka dla duszy do nieba. Boski i ludzki wymiar miłosierdzia w ujęciu etnolingwistycznzm Autorka podjęła próbę rekonstrukcji semantycznego jądra konceptu MIŁOSIERDZIA w kulturze tradycyjnej drogą prześledzenia ścieżek kognitywnych przebiegających między pojęciami współtworzącymi ciągi semantyczne na zasadzie opozycji i bliskoznaczności: krzywda/grzech – współczucie – litość – sprawiedliwość – kara oraz grzech /krzywda – – pokuta – wiara – wybaczenie – miłosierdzie – nadzieja. Analiza tekstów kultury ludowej wskazuje na dwa odmienne systemy aksjologiczne, które kształtowały koncept MIŁOSIERDZIA z perspektywy boskiej i ludzkiej. Ludzki wymiar MIŁOSIERDZIA opiera się na współczuciu dla krzywdy ludzkiej, poczucia solidarności z ofiarą, co znajduje wyraz w obiegowych sądach o sprawiedliwych karach, jakie spadają na winowajców za życia oraz obciążają ich dusze po śmierci. Natomiast z boskiej perspektywy skalę grzechu wyznacza pokuta oraz wiara w boskie miłosierdzie, które góruje nad sprawiedliwością ludzką i dopuszcza całkowite przebaczenie win i przywraca nadzieję na zbawienie duszy. Ilustrację dla boskiego wymiaru miłosierdzia stanowią stereotypowe motywy w ludowych narracjach o cudownych objawieniach, aktach mowy (ostrzeżeniach, nakazach przekazanych wybranym osobom przez Matkę Boską), rytuałach (odpustach, pielgrzymowaniach do miejsc świętych, peregrynacji cudownego obrazu „Czarnej Madonny”, itp.).Analiza ścieżek kognitywnych łączących koncepty powiązane z Miłosierdziem, pozwala na precyzyjniejsze określenie struktury pojęcia opartego na wartościach, które je ukształtowały, jak też miejsca, jakie zajmują na skali plus – minus zależnie od przyjętej perspektywy.