Trudne umieranie. Narracyjne przedstawienia choroby i śmierci a doświadczenie osób terminalnie chorych

Abstract

Książka Piotra Szenajcha to rezultat poszukiwania nowatorskiej metodologii badania oraz analizy tak trudnego tematu, jakim jest problem nieuleczalnej choroby i umierania. „Ta praca [pisze Autor] miała dotyczyć wyłącznie filmów, dramatów i powieści - narracyjnych, fabularnych przedstawień choroby i umierania [...] formułowałem kolejne hipotezy i pomysły interpretacyjne, by wreszcie stwierdzić, że pisanie tylko o fabularnych przedstawieniach byłoby błędem. Wokół śmierci wytworzył się bowiem współcześnie intensywny, wielopoziomowy dyskurs. Ostatecznie doszedłem do wniosku, że logiczną konsekwencją podjęcia tematu umierania jest przyjrzenie się temu zjawisku bez pośrednictwa publicznego dyskursu - zbadania biograficznego doświadczenia umierających” (ze wstępu). „Zalew przedstawień śmierci niosącej kojące zwieńczenie, akcji wyzwalających nas od tabu śmierci, czy uczonych wywodów o śmierci jako wytrychu do kondycji ludzkiej – rażąco nie przystaje do doświadczenia umierania, o jakim opowiedzieli mi moi rozmówcy. Te kulturowe ujęcia śmierci nie mogły ich przygotować na dezorganizację życia, cielesne i psychiczne cierpienie, zagrożenie dla ładu życia innych oraz niedostatek sensu związane z umieraniem. O śmierci estetyzowanej i napełnionej znaczeniem można mówić. Doświadczenie umierania niezmiennie otoczone jest kordonem milczenia i praktyk izolacji” (Ze Wstępu). „Praca Piotra Szenajcha zaprzecza obiegowej tezie wynikającej z pobieżnej lektury Hansa-Georga Gadamera, że „prawda", której docieka się w humanistyce, wyklucza się z „metodą". Otóż, dowodzi autor, istnieje pewna metoda, rygorystyczna technika intelektu, za Barbarą Fatygą i Przemysławem Zielińskim nazywana tu zdejmowaniem metafor. Pozwala ona uporządkować materiał nawet tak oporny, jak umieranie, dostrzec w nim szwy i fastrygi, zajrzeć pod podszewkę milczenia. Jednakże, konstatuje Szenajch, nic, żadna metoda nie podpowie nam już, jak zrozumieć uzyskany rezultat, zmierzyć się z tym, cośmy na własne życzenie z metafor ogołocili. Do tej konkluzji autor prowadzi czytelnika krętą drogą, której przejścia nie będzie on wszak żałował” (Joanna Tokarska-Bakir).

“The work consists of three parts, corresponding to consecutive phases of my study. The first part constitutes a multi-layered description of 20th-century narrative representations of disease and death. The second part is an analysis of a few currents in the public discourse of death that I find to be of essence, it also contains some interpretational efforts important for the entirety of the project. The third part is an account of conversations I had with patients of the Caritas Stationary Hospice of the Archdiocese of Warsaw in 2007. Each of the parts took on a separate character. They differ in the methodology of analysis, strategies of interpretation, and even, to some extent, in narrative style. Each part is also in some way a separate attempt to say something about dying in the contemporary world” (from the introduction). “The overflow of representations of death as a soothing culmination, of initiatives freeing us from the taboo of death, and of scholarly deliberations about death as a master key to the human condition – all this is dramatically at odds with the experience of dying as told by my interlocutors. All these cultural approaches to death did nothing to prepare them for the disorganisation of life, the physical and psychological suffering, the threat to the order of lives of others, and the deficiency of meaning that are associated with dying. An aestheticized and meaningful death is something one can talk about. The experience of dying is unalterably surrounded by a wall of silence and isolating practices” (from the introduction). “Piotr Szenajch’s work defies the commonplace thesis – a thesis derived from a superficial reading of Hans-Georg Gadamer – that the “truth” sought by the humanities is mutually exclusive with “method”. On the contrary, there is, as the author demonstrates, a certain method, a rigorous technology of the intellect, which following Barbara Fatyga and Przemysław Zieliński he calls the removal of metaphors. This method allows for bringing to order even as resistant a material as dying, to see in it seams and bastings, to look beneath the lining of silence. However, as Szenajch finds, nothing, no method in the world, can tell us how to understand the result we arrive at, how to face what we have wilfully stripped of metaphors. The author leads us to this conclusion through a winding road but it is a journey the reader will not have regretted” (Joanna Tokarska-Bakir).