Tchnienie życia – dusza w ujęciu etnolingwistycznym

Abstract

The breath of life: The soul in the ethnolinguistic perspective Ethnolinguistic analysis approaches the history of language as a continuous process, whereby language as it is today in general, and its semantics in particular, can only be understood in relation to the past. What plays an important role in this kind of research is the study of etymology. Ethnolinguists working in Lublin follow the principles of using etymological data proposed by Professor Franciszek Sławski, suggesting a relatively limited value of etymological analysis confined to identifying a Proto-Slavic or Indo-European root without reconstructing its word-formation motivation in the period. Sławski argues the importance of historical, dialectical and, finally, comparative material. He also believes that etymological investigation of a particular lexical unit needs to consider the sphere of culture it concerns, as it is not enough to provide evidence based only on linguistic material. Rather, this type of evidence should be put forward in conjunction with cultural data, which can support, undermine or invalidate a certain etymological reconstruction. Adopting Sławski’s postulates, the present analysis focuses on relations between various hypotheses concerning the origin of the word dusza (the soul) formulated in different etymological dictionaries on the one hand, and linguistic and cultural evidence on the other. The search for onomasiological evidence adopts a panchronic approach, which enables the author to demonstrate the process of accumulation of meanings and their transition from the concrete dech, oddech (a breath) to the abstract dusza (the soul).

Tchnienie życia. Dusza z perspektywy etnolingwistycznej Analiza etnolingwistyczna zakłada patrzenie na dzieje języka jako na nieprzerwany proces, w którym teraźniejszość języka, a zwłaszcza jego semantyka, jest zrozumiała przez pryzmat przeszłości. Ważne miejsce w tych badaniach zajmuje etymologia. Przyjęte przez lubelskich etnolingwistów zasady korzystania z danych etymologicznych korespondują ze stanowiskiem Franciszka Sławskiego, według którego analiza etymologiczna ograniczająca się do wskazania rdzenia prasłowiańskiego czy indoeuropejskiego bez odtworzenia jego dawnej motywacji słowotwórczej ma niewielką wartość. W pierwszej kolejności Sławski wskazuje na dane historyczne, potem gwarowe i w kolejności porównawcze. Uważa również za niezbędne, by etymolog, badając pochodzenie jakiegoś słowa, zapoznał się z tą sferą kultury, jakiej ono dotyczy. Nie wystarczy bowiem przywołać materiał językowy, należy zestawiać go z danymi kulturowymi, ponieważ mogą one stanowić o wzmocnieniu, osłabieniu lub odrzuceniu rekonstrukcji etymologicznej. W prezentowanej analizie przyjęto postulaty badawcze Franciszka Sławskiego i skoncentrowano się na wzajemnym odniesieniu zaczerpniętych ze słowników etymologicznych hipotez dotyczących pochodzenia słowa dusza oraz danych językowych i „przyjęzykowych”. W poszukiwaniu podstawy onomazjologicznej przyjęto podejście panchroniczne. Pozwoliło to na ukazanie procesu narastania znaczeń – przejścia od znaczeń konkretnych (dech, oddech) do abstrakcyjnych (dusza).