Leksykon idei wędrownych na słowiańskich Bałkanach, XVIII-XXI wiek. Tom 10. Hasła podporządkowane

Abstract

Dziesiąty tom obszernej (dziesięcioczęściowej) monografii, opracowanej przez slawistów polskich (przy współpracy uczonych z kilku ośrodków zagranicznych) w ramach grantu NCN OPUS (2014/13/B/HS2/01057). Całości nadana została forma leksykonu, którego główny korpus składa się z haseł-artykułów na temat historii 27 wybranych idei najpierw antycypujących, a następnie modelujących procesy modernizacyjne w regionie: agraryzm, anarchizm, ewolucja, humanizm, historia, kapitalizm, klerykalizacja, konfesje, konserwatyzm, kształcenie, kultura, liberalizm, naród, nowoczesność, ojczyzna, oświata, oświecenie, polityka, postęp, racjonalizm, reformacja, religia, rewolucja, sekularyzacja, socjalizm, tradycja, uniwersalizm. Ich zmieniająca się pod wpływem lokalnych warunków semantyka została przebadana odrębnie dla każdego z siedmiu współczesnych krajów południowej Słowiańszczyzny: Bośni i Hercegowiny, Bułgarii, Chorwacji, Czarnogóry, Macedonii, Serbii i Słowenii. Tom 10. różni od wcześniej opublikowanych dziewięciu tomów charakter i funkcja zawartych w nim opracowań, które nazwane zostały „hasłami podporządkowanymi”. Stanowią one dopełnienie „haseł podstawowych” (z tomów 1–9) o opis i interpretację takich zjawisk, które badacze uznali za warte wyeksponowania z racji ich wielokierunkowych i wielowartościowych funkcjonalizacji w sferze imaginariów zbiorowych, a które z powodu przyjętych ograniczeń objętości nie mogły się zmieścić w tekstach głównych. Etykiety dziewięćdziesięciu dwóch wybranych arbitralnie haseł podporządkowanych należą do heterogenicznego porządku myślenia potocznego właściwego badanym kulturom słowiańskiego Południa; to swego rodzaju „miejsca pamięci”, przechowywane w lapidariach świadomości kulturowej. Zetknięcie różnych dyskursów i sposobów mówienia o świecie, dokumentuje przygodność towarzyszącą wytwarzaniu lokalnych wyobrażeń na temat tzw. uniwersaliów kulturowych nowoczesności.

The tenth volume of the extensive (ten-volume) monograph by Polish Slavic studies scholars (with contributions from scholars from a number of foreign research centres), made possible by an NCN OPUS grant (2014/13/B/HS2/01057). In terms of form, the monograph is a lexicon, the main body of which consists of entries-articles on the history of 27 selected ideas that anticipated and shaped the processes of modernization in the region: agrarianism, anarchism, capitalism, clericalization, confessions, conservatism, culture, education, enlightenment, evolution, history, homeland, humanism, liberalism, modernity, nation, politics, progress, rationalism, reformation, religion, revolution, schooling, secularization, socialism, tradition, and universalism. Their semantics, changeable as it was in response to local conditions, was investigated separately for each of the seven current states of the southern Slavdom: Bosnia and Herzegovina, Bulgaria, Croatia, Macedonia, Montenegro, Serbia, and Slovenia.

Volume 10 differs from the nine previous instalments of the Lexicon in the character and function of the studies it contains, termed “subordinate entries”. They supplement the “primary entries” (from Volumes 1 through 9) with the presentation and analysis of events and tendencies which were deemed worthy of exploration due to their multidirectional and multivalued functionalizations within collective imageries, but which – due to spatial limitations – did not fit in the main texts. The headwords of the 92 arbitrarily chosen subordinate entries belong to the heterogeneous order of common-sense thought characteristic of the studied cultures of the Slavic South; they are sui generis “sites of memory”, stored in the lapidaria of cultural consciousness. The variety of discourses and ways of talking about the world brought together in the volume illustrates the contingency associated with the production of local ideas about the so-called cultural universals of modernity.