Synonimia w polskiej terminologii medycznej drugiej połowy XIX wieku (na podstawie „Słownika terminologii lekarskiej polskiej” z 1881 roku)

Abstract

Książka stanowi próbę opisania synonimii w polskiej naukowej terminologii medycznej (nazwach chorób) końca XIX w. Podstawą rozważań jest materiał ze „Słownika terminologii lekarskiej polskiej” z 1881 r. oraz szerszy opis tła historycznego i warunków, w jakich rozwijała się wówczas polska terminologia medyczna. Charakterystyka synonimii tyczyła się przede wszystkim strukturalnych, semantycznych i genetycznych aspektów analizowanej terminologii. Innym celem pracy była prezentacja materiału, na który składa się 940 ciągów synonimicznych. Służą temu umieszczone na końcu książki „Słownik” i „Indeks”. „Słownik terminologii lekarskiej polskiej” z 1881 roku jest dziełem polskich lekarzy ze szkół warszawskiej i krakowskiej, którzy postawili sobie za zadanie systematyzację polskiej terminologii medycznej (zebranie terminologii będącej wówczas w użyciu oraz uzupełnienie jej w obliczu znacznego postępu medycyny w II poł. XIX w.). Podstawowy wniosek z analizy materiału głosi, że synonimii nie dało się uniknąć w terminologii tworzonej świadomie, na który to proces mają wpływ czynniki raczej pozajęzykowe niż językowe (np. wpływ synonimii w innojęzycznych terminologiach medycznych, zwłaszcza terminologii łacińskiej, czy wpływ specyfiki jednego z regionów na wybór danego terminu). Stopień synonimii badanej terminologii jest znaczący (ok. 38%). Synonimia występuje we wszystkich nazwach chorób (zarówno tych znanych od dawna, jak i odkrytych na krótko przed wydaniem „Słownika” w 1881 r.). 94,5% ciągów synonimicznych składa się wyłącznie z terminów rodzimych. Ogólnie rzec biorąc, 65,5% ciągów zawiera terminy o podobnej, jednorodnej strukturze, głównie jednostek dwuwyrazowych, które stanowią grupę najliczniejszą (437 ciągów). Co więcej, ciągi składają się zwykle z wyrazów o tym samym rdzeniu (41,7%). Synonimy z grup mieszanych (pod względem strukturalnym) pozostają wobec sobie w różnorodnych (co do stopnia złożoności) relacjach (innymi słowy, mają takie same lud odmienne rdzenie). Część zaś synonimów terminologicznych (154 terminy) ma charakter polisemiczny.

The book is an attempt to describe synonymy in scientific medical terminology (names of diseases) at the end of the 19th century based on the material obtained from “The Dictionary of Polish Medical Terminology” (Polish: “Słownik terminologii lekarskiej polskiej”) from 1881 including a broad description of historical background and the conditions in which Polish medical terminology developed at that time. The characteristics of synonymy concerned primarily structural, semantic and genetic aspects. A secondary aim of the book was to present the material, i.e. 940 synonymic series presented as a Dictionary and Index. The Dictionary of Polish Medical Terminology from 1881 is a work of Polish physicians belonging to Cracow and Warsaw schools. They attempted to systematise Polish medical terminology (collect current terminology and supplement it due to a considerable development in the field of medicine). The primary conclusion from the analysis is that it was impossible to avoid synonymy in the terminology that was created consciously, which was largely influenced by non-linguistic, rather than linguistic, factors (e.g. the influence of synonymy in foreign medical terminologies, especially in Latin, or influence of one of the regions on the selection of a given term). What is more, the range of synonymy in this terminology is substantial (approximately 38%). Synonymy concerns all names of diseases (both those known for a long time and those discovered just before the dictionary was made in 1881). 94.5% of the synonymic series consist of native terms only. In general, 65.5% of the series consist of terms with similar, homogeneous structures e.g. two-word items, which are the most common (437 series). Moreover, the series are usually composed of words with the same stems (41.7%). The synonyms in mixed groups (in terms of structure) have various (with diverse level of complexity) relations with one another (i.e. they have the same or different stems). Furthermore, a part of the terminological synonyms (154) present polysemic relations.