Abstract:
Celem artykułu jest pokazanie, że chwiejny status wyrażeń przy- imkowych (jeden czy dwa wyrazy?) stymuluje przemiany systemu słowotwórczego. W pierwszej części artykułu rozpatrywane są derywaty, które powstawały na bazie wyrażeń przyimkowych (np. podbródek, podnóżek, przedpiśmienny). Obserwuje się w polszczyźnie zjawisko zmiany statusu bazowych przyimków - niektóre przyjmują wartość przedrostków, por. po-morze, około-budżetowy, poza-racjonalny (= nieracjonalny). Tłumaczy to łatwość, z jaką w ostatnich dziesięcioleciach zapożyczane są obce prefiksy typu kontr(a)-, pro-, sub-, wice-; proces ten wpisuje się w ogólną tendencję szerzenia się derywacji prefiksalnej w klasie rzeczowników i przymiotników. W części drugiej artykułu mowa o przysłówkach o postaci wyrażeń przyimkowych, np. na pozór, w poprzek, z dawna, na bakier, bez pardonu, na barana, po drodze ‘przy okazji’, za pamięci. Są to twory, które powstają wskutek usztywnienia grupy składniowej (konstrukcja składniowa ulega leksykalizacji). Wiele z takich tworów przechodzi do klasy partykuł (np. na pewno, przede wszystkim, z kolei). Rodzi się pytanie: Czy mamy do czynienia ze zjawiskami natury słowotwórczej?
