ZGODA w rozumieniu Polaków czasów staro- i średniopolskich (analiza leksykalno-semantyczna)

Abstract

Przedmiotem analizy jest ZGODA – pojęcie ze sfery społecznej i wartość uznawana przez Polaków doby staro- i średniopolskiej. Pojęcie ZGODA wyrażane jest w języku przede wszystkim leksemem zgoda i jego rodziną wyrazową (zgodny, zgodliwy, zgodzić/zgadzać się wraz z antonimami), rzadziej innymi leksemami. Szczegółowym badaniom poddano hiperonim pojęcia ZGODA - leksem zgoda wraz z derywatami i oppositum – niezgoda – hiperonimem pojęcia przeciwnego – NIEZGODA. Zestawienie w analizie pojęć przeciwnych lepiej uwidacznia ich sens oraz eksponuje wyraziście związane z nimi wartościowanie. Opracowanie oparte jest na materiale kartotek trzech słowników odpowiednich okresów polszczyzny – kartotece Słownika staropolskiego, kartotece Słownika polszczyzny XVI w. i kartotece Słownika polszczyzny XVII i 1. poł. XVIII w. Analizie poddałam 4937 użyć w tekstach leksemów z rodziny zgody – 3932 jednostek pochodnych od zgoda - 1005 jednostek od niezgoda.

The object of the analysis is zgoda (harmony) – a concept derived from the social sphere and at the same time a value which was universally recognised by Poles of the Old Polish and Middle Polish periods. The concept zgoda is expressed linguistically with the lexeme zgoda and its lexical family (zgodny, zgodliwy, zgodzić/zgadzać się and their antonyms), as well as, albeit rarely, with other lexemes. A detailed study was conducted concerning the hyperonym of the concept zgoda – the lexeme zgoda along with its derivatives, and its oppositum – niezgoda, the hyperonym of the opposite concept niezgoda (disharmony). Such comparative analysis of opposite concepts serves to better demonstrate their sense and clearly presents the evaluation associated with them. The work is based on the material of card indices for three dictionaries of the subsequent periods in the development of the Polish language – the Słownik staropolski [A Dictionary of the Old Polish Language], the Słownik polszczyzny XVI w. [A Dictionary of the Polish Language of the 16th Century], and the Słownik polszczyzny XVII i 1. poł. XVIII w. [A Dictionary of the Polish Language of the 17th Century and the First Half of the 18th Century]. A total of 4937 usages of lexemes of the zgoda lexical family have been analysed – including 3932 units derived from zgoda and 1005 units derived from niezgoda.