Dziewiętnastowieczne materiały gwarowe z obszaru Warmii, Mazur i terenów sąsiednich. Cz. 1

Abstract

Publikacja jest pierwszą częścią dwutomowego opracowania dotyczącego dziewiętnastowiecznych gwar z obszaru Warmii, Mazur i terenów sąsiednich, to znaczy: ziemi chełmińskiej oraz ziemi lubawskiej. W części pierwszej znajdują się materiały zebrane do Niemieckiego atlasu językowego z wymienionych obszarów, według podziałów administracyjnych ówcześnie obowiązujących; z powiatu węgorzewskiego – 1, giżyckiego – 27, mrągowskiego – 35 ankiet, piskiego – 41, szczycieńskiego – 106, nidzickiego – 54, reszelskiego – 10, olsztyńskiego – 50, ostródzkiego – 60, lubawskiego – 52, działdowskiego – 7, brodnickiego – 13; w sumie 456 ankiet. Każda ankieta zawiera tłumaczenia 40 niemieckich zdań (ułożonych przez bibliotekarza z Marburga Georga Wenkera) na miejscową gwarę. Prezentowane teksty stanowią unikatowe źródło do opracowań gwar polskich w XIX wieku. Są jedynym tego typu świadectwem istnienia gwar polskich rozwijających się w otoczeniu języka niemieckiego. Należy zaznaczyć, co uwzględniono w komentarzach do tych ankiet, że polszczyzna była językiem dominującym lub wyłącznym w wielu badanych wsiach. Materiały utrwalone przez nauczycieli mają różną wartość, bo oddają w sposób nieprofesjonalny specyfikę gwar, bez stosowania zapisu fonetycznego. Z tego powodu niektóre cechy fonetyczne trudno ustalić, natomiast dużą przydatność mają formy morfologiczne, których interpretacja nie budzi wątpliwości. Uwagę zwraca bogactwo zachowania archaicznej leksyki gwarowej.

This publication is the first part of a two-volume edition of materials concerning nineteenth-century dialects in Warmia, Mazuria and neighbouring areas, i.e. the Chełmno Land (Pol. ziemia chełmińska, Ger. Kulmer Land) and the Lubawa Land (Pol. ziemia lubawska, Ger. Löbauer Land). Part One contains material from 456 questionnaires collected for the German Linguistic Atlas (Deutscher Sprachatlas) in the following historical administrative districts: Węgorzewo (Argenburg: 1 questionnaire), Giżycko (Lötzen: 27 questionnaires), Mrągowo (Sensburg: 35), Pisz (Johannisburg: 41), Szczytno (Ortelsburg: 106), Nidzica (Neidenburg: 54), Reszel (Rößel: 10), Olsztyn (Allenstein: 50), Ostróda (Osterode: 60), Lubawa (Löbau: 52), Działdowo (Soldau: 7), Brodnica (Strasburg an der Drewenz: 13). Each questionnaire contains translations of forty German sentences (formulated by Georg Wenker, a librarian working in Marburg) into a given local dialect. The texts presented are a unique source for the study of Polish dialects in the nineteenth century. They are the only testimony of this kind showing the existence of Polish local dialects developing in the environment of the German language. It should be noted that, as specified in comments to the questionnaires, Polish was the dominant or the only language used in many surveyed villages. The material was recorded by local teachers and its value varies between different questionnaires. Considering that the specificity of particular local dialects was conveyed in an unprofessional way, without using phonetic notation, some phonetic features are difficult to determine. On the other hand, the interpretation of morphological forms is quite clear and they are certainly very useful for linguistic studies. It is particularly worth noting the richness of archaic dialectal lexis and the level of its preservation.