Wprowadzenie
Historia Instytutu Slawistyki Polskiej Akademii Nauk sięga swymi początkami roku 1954. Wtedy to z inicjatywy dwóch wybitnych slawistów – prof. Tadeusza Lehra-Spławińskiego i prof. Zdzisława Stiebera – uchwałą Sekretarza Naukowego Prezydium PAN z dnia 24 lipca 1954 r. powołano Zakład Słowianoznawstwa PAN, który rozpoczął oficjalną działalność 1 lipca 1955 r.
Pierwszym jego kierownikiem został prof. Tadeusz Lehr-Spławiński. W jego skład wchodziły początkowo trzy zespoły badawcze:
- krakowska Pracownia Slawistyczna – prowadząca prace nad dawnym słownictwem słowiańskim;
- warszawska Pracownia Slawistyczna – prowadząca prace językoznawcze oraz literaturoznawcze nad kontaktami literackimi w Słowiańszczyźnie Zachodniej;
- poznańska Redakcja Słownika Starożytności Słowiańskich – opracowująca wielką encyklopedię najstarszych dziejów Słowiańszczyzny.
W kolejnych latach Zakład Słowianoznawstwa PAN znacznie się powiększył, poszerzając zarazem zakres swoich badań. Powodem było włączenie w 1957 r. w jego skład czterech pracowni filologicznych Instytutu Polsko-Radzieckiego, a w 1960 r. II Pracowni Dialektologicznej, wchodzącej dotychczas w skład Zakładu Językoznawstwa PAN.
W 1960 r., po przejściu na emeryturę prof. Tadeusza Lehra-Spławińskiego, kierownikiem Zakładu został prof. Zdzisław Stieber. W ciągu kolejnych kilkunastu lat następowały liczne zmiany w wewnętrznej strukturze placówki, prowadzące do rozwoju badań naukowych i ich lepszej organizacji. Poszczególne pracownie przyjmowały do swego grona młodych pracowników naukowych, stopniowo zastępujących przedwojennych profesorów, a ich kierowanie powierzano badaczom wykształconym już w Zakładzie Słowianoznawstwa.
Po 1970 r. Zakład uczestniczył w realizacji licznych projektów badawczych. Należały do nich m.in. opracowanie tak znaczących dzieł, jak: Międzysłowiańskie stosunki językowe i literackie, Słownik prasłowiański czy Słownik starożytności słowiańskich, którego ostatni tom 8 ukazał się w 1996 r., a następnie w 2008 r. wydano jego skróconą i uaktualnioną wersję w formie podręcznego leksykonu.
Wieloletni dorobek naukowy Zakładu Słowianoznawstwa zwłaszcza w dziedzinie językoznawstwa i historii oraz znaczący wkład w życie środowiska naukowego zadecydowały o przekształceniu go uchwałą Prezydium PAN z dn. 24 lutego 1977 r. w Instytut Słowianoznawstwa PAN. Na jego czele stanął prof. Janusz Siatkowski, kierujący nim do roku 1981.
W latach 1981–1990 Instytutem kierował prof. Mieczysław Basaj, który w swoim sposobie zarządzania w pełni realizował politykę PZPR.
Po roku 1989 dyrektorem Instytutu została prof. Ewa Rzetelska-Feleszko. Przeprowadzono wówczas restrukturyzację Instytutu oraz dotychczasowego programu badawczego. Stworzono m.in. nowy program literaturoznawczych badań rusycystycznych pod kierunkiem doc. dr. hab. Andrzeja Drawicza. Wtedy też nastąpił rozwój literaturoznawstwa południowosłowiańskiego.
W roku 1992 Instytut Słowianoznawstwa zmienił nazwę na Instytut Slawistyki, idąc za przedwojenną tradycją, a także dostosowując się do terminologii europejskiej.
Niemal od początku istnienia Instytut prowadzi ożywioną współpracę z wieloma ośrodkami slawistycznymi za granicą. Jego pracownicy uczestniczą w licznych kongresach i konferencjach międzynarodowych, wnosząc wkład w życie naukowe środowisk językoznawców, literaturoznawców, historyków, etnologów i innych, czego wyrazem była m.in. zorganizowana przez Instytut z okazji 60-lecia jego istnienia w roku 2014 międzynarodowa konferencja naukowa „Niekonwencjonalne historie instytucji slawistycznych”. Zgromadziła ona reprezentantów placówek i organizacji slawistycznych z całej Europy i stała się przestrzenią ważnego dla środowiska dialogu merytorycznego i kontaktów instytucjonalnych.
Pracownicy Instytutu od dawna prowadzą także działalność dydaktyczną w polskich i zagranicznych ośrodkach akademickich, a od 2001 r. także w otwartym w Instytucie Studiach Doktoranckich. Począwszy od roku 1967 placówka posiada prawo nadawania stopni doktora nauk humanistycznych w zakresie językoznawstwa, a obecnie także uprawnienia do nadawania stopnia doktora także w dyscyplinie kulturoznawstwa. W 1989 r. jednostka otrzymała również prawo nadawania stopnia doktora habilitowanego nauk humanistycznych i występowania z wnioskami o tytuł naukowy profesora w dyscyplinie językoznawstwa.
W roku 1990 powstał w Instytucie Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, który obecnie poza współpracą z partnerami zewnętrznymi publikuje na platformie cyfrowej osiem tytułów czasopism wydawanych przez Instytut. W ostatnich latach Instytut podjął się szeregu inicjatyw związanych z cyfryzacją oraz ideą otwartej nauki, m.in. powstało Centrum Slawistycznej Informacji Naukowej, prowadzące online bibliograficzną bazę danych światowego językoznawstwa slawistycznego (iSybislaw), jedyny tego typu elektroniczny projekt na świecie, powstający we współpracy ze slawistami z krajowych i zagranicznych ośrodków naukowych. Powstało także funkcjonujące na zasadach otwartego dostępu internetowe repozytorium tekstów slawistycznych (iReteslaw), gromadzące rozprawy doktorskie, autoreferaty i recenzje prac naukowych oraz książki z zakresu światowej slawistyki językoznawczej i dziedzin pokrewnych. Instytut przystąpił też do zajmującego się tworzeniem cyfrowej infrastruktury dla humanistyki konsorcjum DARIAH-PL.
W ostatnim okresie znacząco wzmocniły się badania Instytutu nad językiem i kulturą polską oraz nad relacjami słowiańsko-żydowskimi i słowiańsko-niemieckimi. Kontynuowane są też badania nad dawnymi powiązaniami Słowiańszczyzny z kulturą łacińską, bizantyńską i węgierską.
Wielodyscyplinowość i wielospecjalizacyjność Instytutu nabiera obecnie szczególnej wagi, stoi on bowiem w obliczu nowych wyzwań kształtowanych zarówno przez procesy globalizacyjne, jak i prawa rynku.
W ciągu 60 lat od swego powstania Instytut Slawistyki PAN z placówki badającej języki i historię Słowian stał się wielodziedzinowym instytutem badań kulturowych Słowiańszczyzny oraz jej pograniczy, w którym obok gałęzi językoznawczych podejmuje się refleksję kulturoznawczą, antropologiczną oraz badania historyczne.
Opracował dr Wojciech Mądry
Zakład Historii
Dyrektorzy IS PAN od 1990 roku
2023–2027
Dyrektor – dr hab. Ewa Golachowska, prof. IS PAN
Zastępca dyrektora ds. naukowych – dr hab. Karolina Bielenin-Lenczowska, prof. IS PAN
Zastępca dyrektora ds. ogólnych – dr Małgorzata Kasner
2019–2023
Dyrektor – prof. dr hab. Anna Zielińska
Zastępca dyrektora ds. naukowych – dr hab. Nicole Dołowy-Rybińska, prof. IS PAN
Zastępca dyrektora ds. ogólnych – dr Ewa Wróblewska-Trochimiuk
2015–2019
Dyrektor – prof. dr hab. Anna Zielińska
Zastępca dyrektora ds. naukowych – dr hab. Helena Krasowska, prof. IS PAN
Zastępca dyrektora ds. ogólnych – dr Dorota Pazio-Wlazłowska
2011–2015
Dyrektor – dr hab. Anna Engelking, prof. IS PAN
Zastępca dyrektora ds. naukowych – dr hab. Anna Zielińska, prof. IS PAN
Zastępca dyrektora ds. ogólnych – dr Dorota Pazio-Wlazłowska
2007–2011
Dyrektor – dr hab. Grażyna Szwat-Gyłybow, prof. IS PAN
Zastępca dyrektora ds. naukowych – dr hab. Anna Zielińska, prof. IS PAN
Zastępca dyrektora ds. ogólnych – dr Anna Engelking
2003–2007
Dyrektor – prof. dr hab. Zbigniew Greń
Zastępca dyrektora ds. naukowych – doc. dr hab. Anna Zielińska
Zastępca dyrektora ds. ogólnych – doc. dr hab. Grażyna Szwat-Gyłybow
1999–2003
Dyrektor – prof. dr hab. Zbigniew Greń
Zastępca dyrektora ds. naukowych – prof. dr hab. Iryda Grek-Pabisowa
Zastępca dyrektora ds. ogólnych – dr Grażyna Szwat-Gyłybow
1996–1999
Dyrektor – prof. dr hab. Kwiryna Handke
Zastępca dyrektora ds. naukowych – doc. dr hab. (od 1998 – prof.) Iryda Grek-Pabisowa
Zastępca dyrektora ds. ogólnych – doc. dr hab. Zbigniew Greń
1993–1996
Dyrektor – prof. dr hab. Ewa Rzetelska-Feleszko
Zastępca dyrektora ds. naukowych – prof. dr hab. Kwiryna Handke
Zastępca dyrektora ds. ogólnych (w okresie 1993–1994) – doc. dr hab. Jerzy Duma
1990–1993
Dyrektor – prof. dr hab. Ewa Rzetelska-Feleszko
Zastępca dyrektora ds. ogólnych – prof. dr hab. Kwiryna Handke
Rada Naukowa i skład prezydiów Instytutu Slawistyki PAN od 1990 roku
2019–2022
Przewodniczący – prof. dr hab. Ryszard Grzesik
Wiceprzewodniczący – dr hab. Anna Engelking, prof. IS PAN, dr hab. Grażyna Szwat-Gyłybow, prof. IS PAN
Sekretarz – dr Wojciech Mądry
2015–2018
Przewodniczący – prof. dr hab. Ryszard Grzesik
Wiceprzewodniczący – prof. dr hab. Małgorzata Korytkowska, dr hab. Grażyna Szwat-Gyłybow, prof. IS PAN
Sekretarz – dr Anna Zawadzka
2012–2015
Przewodniczący – dr hab. Ryszard Grzesik, prof. IS PAN
Wiceprzewodniczący – prof. dr hab. Małgorzata Korytkowska, dr hab. Grażyna Szwat-Gyłybow, prof. IS PAN
Sekretarz – dr Lucyna Jankowiak
2011–2012
Przewodniczący – prof. dr hab Zbigniew Greń
Wiceprzewodniczący – dr hab. Krzysztof Wrocławski, prof. UW, dr hab. Ryszard Grzesik, prof. IS PAN
Sekretarz – dr Lucyna Jankowiak
2007–2011
Przewodnicząca – prof. dr hab. Kwiryna Handke
Wiceprzewodniczący – prof. dr hab. Janusz Siatkowski, prof. dr hab. Wojciech Burszta
Protokolant – dr Beata Biesiadowska-Magdziarz
2003–2007
Przewodniczący – prof. dr hab. Janusz Siatkowski
Wiceprzewodniczący – prof. dr hab. Stanisław Karolak, prof. dr hab. Hanna Taborska
Sekretarz – dr Katarzyna Osińska
1999–2003
Przewodniczący – prof. dr hab. Stanisław Karolak
Wiceprzewodniczący – prof. dr hab. Janusz Siatkowski, prof. dr hab. Lucjan Suchanek
Sekretarz – dr Jolanta Sujecka, od 2002 r. dr Katarzyna Osińska
1996–1999
Przewodniczący – prof. dr hab. Janusz Rieger
Wiceprzewodniczący – prof. dr hab. Janusz Siatkowski, prof. dr hab. Lucjan Suchanek
Sekretarz – dr Anna Zielińska
1993–1996
Przewodniczący – prof. dr hab. Janusz Rieger
Wiceprzewodniczący – prof. dr hab. Janusz Siatkowski, prof. dr hab. Lucjan Suchanek
Sekretarz – dr (potem: doc. dr hab.) Zbigniew Greń
1990–1993
Przewodniczący – prof. dr hab. Janusz Rieger
Wiceprzewodniczący – prof. dr hab. Bohdan Galster
Sekretarz – dr Małgorzata Korytkowska