Prof. dr hab. Irena Kwilecka

Profesor nauk humanistycznych. Wybitna polska językoznawczyni, slawistka i biblistka. Odegrała ważną rolę w historii badań nad łacińsko-polską leksykografią XVI w.: odnalazła – uważany za zaginiony – rękopis łacińsko-polskiego słownika Bartłomieja z Bydgoszczy z 1532 r., a następnie odkryła drugą wersję tego dzieła, tj. głosowany przez Bartłomieja w 1544 r. Wokabularz J. Reuchlina. Jest współautorką (z E. Kędelską i A. Łuczak) współczesnej edycji Słownika Bartłomieja z Bydgoszczy w wersji odwróconej, tj. polsko-łacińskiej (t. I-V, 1999-2012). Druga Dziedzina, którą zajmowała się prof. I. Kwilecka, to dawne polskie translacje biblijne, które porównywała ze źródłami (łacińskimi, czeskimi i in.), ukazując ich wzajemne relacje na szerokim tle europejskim. Odkryła i opracowała m.in. rękopiśmienne tłumaczenia Biblii Tomasza Łysego ze Zbrudzewa  (1500-1567), dokonując wnikliwej analizy filologicznej i językowej tekstów (4 książki z lat 1967, 1971, 1976, 1995). Dzięki publikacjom Badaczki Tomasz i Bartłomiej zyskują należną im rangę w polskiej literaturze naukowej. Tomasz okazał się wybitnym tłumaczem ksiąg biblijnych, a Bartłomiej – największym leksykografem polskim pierwszej połowy XVI w. Irena Kwilecka, współpracując z niemieckimi slawistami (prof. R. Oleschem i prof. H. Rothe) przy wydaniu polskich zabytków biblijnych w serii „Biblia Slavica”, opublikowała obszerną monografię na temat  Biblii brzeskiej z 1563 r. (Die Brester Bibel: Kulturgeschichtliche und sprachliche Fragen der Übersetzung 2001).  Wyniki Jej prac zyskały uznanie zarówno wśród slawistów polskich, jak i europejskich.

1925-2022

Lata zatrudnienia w IS PAN: 1964–1996

Wykształcenie

W 1948 r. podjęła studia polonistyczne na Uniwersytecie  Poznańskim (dziś UAM), a w 1949 także socjologiczne. Oba kierunki ukończyła w 1952 r., uzyskując dyplom magistra filozofii w zakresie filologii polskiej oraz absolutorium z socjologii.  Doktoryzowała się na Uniwersytecie Jagiellońskim na podstawie pracy Zapoznany pisarz wielkopolski Tomasz Łysy ze Zbrudzewa i jego przekład Apokalipsy. Stopień doktora habilitowanego uzyskała w 1973 r. na podstawie dorobku rozprawy Tomasz Łysy ze Zbrudzewa (1500–1567). Analiza filologiczna i językowa rękopiśmiennych tekstów nieznanego dotąd pisarza. Tytuł  naukowy profesora uzyskała w roku 1990.

Działalność zawodowa i społeczna, funkcje, tytuły, stanowiska

W latach 1953-1964 Irena Reślińska (później Kwilecka) pracowała w Katedrze Historii Literatur Zachodniosłowiańskich, kierowanej przez prof. Stefana Vrtela-Wierczyńskiego. W 1964 r. przeniosła się do poznańskiej placówki Zakładu Słowianoznawstwa (obecnie Instytut Slawistyki) PAN w Warszawie. W latach 1968-1996 kierowała poznańską Pracownią Bohemistyczną (późniejszą Pracownią Języków Zachodniosłowiańskich) Instytutu Słowianoznawstwa PAN (potem Instytutu Slawistyki PAN).

Członkostwo w gremiach naukowych

• Komisja Filologiczna Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk (1954).
• Komisja dla Zebrania i Wydania Glos i Innych Drobnych Tekstów Średniowiecznych Wielkopolski (sekretarz  Komitetu) (1955).
• Polskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk (1958).
• Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego (1958).
• Polskie Towarzystwo Językoznawcze (1960).
• Rada Naukowa Instytutu Slawistyki PAN (1973).
• Przewodnicząca Komisji Slawistycznej przy Oddziale PAN w Poznaniu (1974).
• Członkini Rady Naukowej Instytutu Slawistyki PAN.
• Członkini Komisji Biblijnej i Komisji Edytorskiej przy Międzynarodowym Komitecie Slawistów.

Nagrody i odznaczenia

• Medal 40-lecia Polski Ludowej  (1984).
• Złoty Krzyż Zasługi (1985).
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski.

Informacje bibliograficzne o życiorysie uczonego/uczonej

Kędelska, E., & Łuczak, A. (1994). Jubileusz 40-lecia pracy naukowej profesor doktor habilitowanej Ireny Kwileckiej. Slavia Occidentalis, t. 51, s. 3–10.

Kwilecka, I. (2003). Z Nowolipska w świat, [w:] I. Kwilecka, Studia nad staropolskimi przekładami Biblii. Uniwersytet im. Adama Mickiewicza – Wydział Teologiczny, Redakcja Wydawnictw; Instytut Slawistyki Polskiej Akademii Nauk, s. 437–449.

Strzelczyk, J. (2022). Irena Kwilecka (1925-2022). Nauka, 2022(3), 193–196. https://doi.org/10.24425/nauka.2022.142917

Łuczak, A. (2021-2022). Profesor Irena Kwilecka (20 lutego 1925 – 11 lipca 2022). Slavia Occidentalis: Linguistica, 78-79(1), 165-169.

https://doi.org/10.14746/so.2021/2022.78-79.14

Lewaszkiewicz, T. (2024). Dorobek naukowy i organizacyjny Profesor Ireny Kwileckiej. Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej, t. 59. https://doi.org/10.11649/sfps.3189

Publikacje

 

1953

1. (oprac.), Słownik, [w:] S. Vrtel-Wierczyński (wyd.), Kazania gnieźnieńskie. Podobizna, transliteracja, transkrypcja, Poznań 1953, s. 43–92. [jako I. Reślińska]
2. (oprac.), Słownik do glos polskich, [w:] S. Vrtel-Wierczyński (wyd.), Kazania gnieźnieńskie. Podobizna, transliteracja, transkrypcja, Poznań, s.121–143. [jako I. Reślińska]
3. (oprac.), Słownik do tekstów modlitewnych, [w:] S. Vrtel-Wierczyński (wyd.), Kazania gnieźnieńskie. Podobizna, transliteracja, transkrypcja, Poznań 1953, s. 153–162. [I. Reślińska]

1957

4. Stefan Wierczyński. Kronika Miasta Poznania, 25, nr 1-2, s. 155–157. [jako I. Reślińska-Kwilecka]

1958

5. Klasztor OO. Benedyktynów w Lubiniu. Kierunki, R. 3, nr 22, s. 4. [jako I. Reślińska-Kwilecka]

1959

6. Revue des monuments de la langue et de la littérature polonaises parus dans des reproductions photographiques (fac-similés) d’après-guerre. Lingua Posnaniensis, 7(1959), 342–358. [ jako I. Reślińska-Kwilecka].

1960

7. Nieznana polska Apokalipsa z połowy XVI wieku w przekładzie Tomasza ze Zbrudzewa. Sprawozdania Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk za I półrocze 1958 r., nr 1 (52), [wyd.] 1960, 27–29.

1961

8. idea słowiańska w językowym i literackim odrodzeniu Słowian (w związku z 70-leciem urodzin Franka Wollmana). Sprawozdania Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk za II półrocze 1960 r., nr 1 (58), [wyd.] 1961, 30–32.
9. (rec.), Franku Wollmanovi k sedmdesátinám. Sborník prací, Praha 1958, Pamiętnik Literacki, 52, s. 255–259.
10. (rec.), F. Wollman, Slovanství v jazykovĕ literárním obrození u Slovanů, Praha 1958. Pamiętnik Literacki, 52, 260–265.
11. (rec.), Tak zwana idea słowiańska w językowym i literackim odrodzeniu Słowian. Na marginesie książki: Frank Wollman, Slovanství v jazykovĕ literárním obrození u Slovanů, Praha 1958, Przegląd Zachodni, 17(2), s. 398–412.

1963

12. Słownik, [w:] S. Vrtel-Wierczyński (oprac.), Wybór tekstów staropolskich: Czasy najdawniejsze do roku 1543 (3. wyd. rozsz. i uzup.), Warszawa 1963, 473–507.

1965

13. Nieznany pisarz wielkopolski Tomasz Łysy ze Zbrudzewa, [w:] G. Labuda (red.), Munera Posnaniensia. Księga Pamiątkowa Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu dla uczczenia 600-lecia założenia Uniwersytetu Jagiellońskiego, Poznań 1965, s. 207–233.

1966

14. 40 lat przed Wujkiem. Najstarsze polskie tłumaczenie perykop wielkopostnych. Tygodnik Powszechny, R. 20, nr 15/16, s. 6–7.

1967

15. Uwagi o warsztacie pisarskim Tomasza ze Zbrudzewa. Slavia Occidentalis, 26(1967), s. 79–107.
16. (oprac.), Perykopy wielkopostne w przekładzie Tomasza Łysego ze Zbrudzewa. Wrocław 1967, stron 156 + 4 ilustr.

1969

17. Nieznany zbiór czeskich pieśni religijnych w rękopisie XX. Misjonarzy w Krakowie. Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej, t. 8(1969), s. 209–211.

1970

18. Pieśni artystyczne: 1. Wstęp ogólny, 2. Hospodine pomiluj ny, 3. Svatý Václave, 4. Bogurodzica, [w:] Słownik starożytności słowiańskich, t. 4., Wrocław 1970, s. 90–102.
19. Pismo Święte, [w:] Słownik starożytności słowiańskich, t. 4., Wrocław 1970, s. 298.
20. Praksapostoł, [w:] Słownik starożytności słowiańskich, t. 4., Wrocław 1970, s. 298.

1971

21. (oprac.), Brulion przekładu pierwszych trzech ksiąg Biblii pióra Tomasza ze Zbrudzewa, czyli tzw. Mamotrept gnieźnieński, Wrocław 1971, stron 272.
22. Z dziejów polskich tłumaczeń biblijnych (Artykuł na marginesie pracy M. Kossowskiej Biblia w języku polskim, 1-2, Poznań 1968-1969). Życie i Myśl, R. 21, nr 1-2, s. 225–230.
23. Ze studiów nad staropolskimi przekładami Biblii. Problem tłumaczenia realiów biblijnych. 1. Świat zwierzęcy w Starym Testamencie. Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej, 10(1971), s. 59–89.

1972

24. Słownik Bartłomieja z Bydgoszczy odnaleziony. Język Polski, 72, s. 180–183.
25. Nieznany zbiór słownictwa polskiego pióra Bartłomieja z Bydgoszczy. Język Polski, 72, s. 252–261.

1973

26. Najstarszy polski przekład perykopy ewangelicznej na dzień Bożego Narodzenia. Tygodnik Powszechny, R. 27, nr 52, s. 5–6.
27. O nowe spojrzenie na staropolskie przekłady Biblii. Sprawozdania Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk za I półrocze 1970 r., nr 1(84), [wyd.] 1973, s. 28–30.

1975

28. Synajski Pateryk, [w:] Słownik starożytności słowiańskich, t. 5., Wrocław 1970, s. 507–508.

1976

29. (oprac.), Apokalipsa św. Jana w przekładzie Tomasza ze Zbrudzewa, Wrocław 1976, stron 154.

1977

30. (z H. Popowską-Taborską). Bartłomiej z Bydgoszczy – leksykograf polski pierwszej połowy XVI w., Wrocław 1977, 96 stron.
31. Trebnik, [w:] Słownik starożytności słowiańskich, t. 6. Wrocław 1977, s. 151–152.
32. Triod, [w:] Słownik starożytności słowiańskich, t. 6. Wrocław 1977, s. 156–157.

1978

33. (z E. Kędelską), Z prac nad nową edycją Słownika Bartłomieja z Bydgoszczy. Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej, 17(1978), s. 123–143.
34. O swobodnych średniowiecznych przekładach biblijnych (na przykładzie tłumaczeń francuskich, czeskich i polskich). Język Polski, 58(2) (1978), s. 87–98.
35. Bible française médiévale et les plus anciennes traductions slaves occidentales (Έtude comparative des techniques de traductions), [w:] Knjiga referata. VIII Meðunarodni Slavistički Kongres, Zagreb 3-9 IX 1978, (Resumé), t. I, 485.

1979

36. Warsztat pisarski Bartłomieja z Bydgoszczy, [w:] H. Popowska-Taborska (red.), Bartłomiej z Bydgoszczy i jego dzieło. Warszawa 1979, s. 23–36.
37. Problematyka dotycząca historii słowiańskich języków literackich. Biuletyn Slawistyczny, R. IV, 53–59.
38. Średniowieczna Biblia francuska a najstarsze zachodniosłowiańskie przekłady biblijne. Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej, 18(1979), s. 209–231.

1980

39. „Ubogi duchem” na tle pokrewnych konstrukcji składniowych. Studia Polonistyczne, T. 7 (1979), 85–92.
40. Oryginał tak zwanego „Słowniczka poznańskiego” odnaleziony. Język Polski, 60, s. 8–15.
41. (red.), Etnogeneza i topogeneza Słowian. Materiały z konferencji naukowej zorganizowanej przez Komisję Slawistyczną przy Oddziale PAN w Poznaniu w dniach 8-9 XII 1978 r., Warszawa 1980.

1981

42. (rec.), Glosy i drobne teksty polskie do 1550 r. z inkunabułów Biblioteki Kapitulnej i Seminaryjnej w Gnieźnie, zebrał i wydał J. Wojtkowski, Poznań 1977. Język Polski, 61(1981), s. 101–108.

1982

43. Uwagi do krytycznego wydania staropolskich mamotreptów: lubińskiego i kaliskiego, część I. Język Polski, 62 (1982), s. 336–343.
44. (z A. Kwileckim), Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk w Polsce Ludowej, [w:] (red.) A. Gąsiorowski, Veritate et scientia. Księga Pamiątkowa w 125-lecie Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Warszawa 1982, s. 78–121.
45. Les rapports culturels et linguistiques entre la Pologne et la France du XI^e au XVIII^e siècle (inclus), [w:] S. Kozak, H. Popowska-Taborska (red.), L’epoque napoléonienne et les Slaves. Wrocław 1982, s. 17–27.

1983

46. Uwagi do krytycznego wydania staropolskich mamotreptów: lubińskiego i kaliskiego, część II. Język Polski, 63(1983), s. 355–362.
47. [Artykuły hasłowe (16 haseł, w tym m.in. Bartłomiej z Bydgoszczy, B. Erzepki, Jakub z Boksic, Tomasz ze Zbrudzewa, W. Wróbel, J. Wujek)], [w:] Wielkopolski słownik biograficzny. Warszawa 1983.
48. Wanda Żurowska-Górecka (25.IX.1904 – 10.IX.1981). Slavia Occidentalis, t. 40 (1983), 154–158.

1985

49. Z badań nad staropolskim słownictwem biblijnym. Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej, t. 23(1985), s. 49–60.

1987

50. (red.) Etnolingwistyczne i kulturowe związki Słowian z Germanami. Materiały Międzynarodowej Konferencji Naukowej zorganizowanej przez Komisję Slawistyczną przy oddziale PAN w Poznaniu w dniach 15-16 XII 1983. Wrocław 1987.

1988

51. Bible tchèque médiévale et les tradiuctions bibliques anciennes polonaises (Précis de problèmes des recherches), [w:] Meżdunaroden Kongres na Slawistite. Sofia 14-22 IX 1988 g. Reziumeta na dokladite, Sofia 1988, s. 553–554.

1990

52. Średniowieczna biblia czeska a staropolskie przekłady biblijne (zarys problematyki badawczej). Acta Universitatis Lodziensis: Folia Linguistica, 23(1990), s. 73–82.

1991

53. Reedycje najstarszych słowiańskich przekładów Biblii w niemieckiej serii wydawniczej „Biblia Slavica”. Slavia Occidentalis, 48-49 (1991-1992), 127–144.
54. Rola przekładów biblijnych w rozwoju języka polskiego od średniowiecza do renesansu. Sprawozdania Wydziału Filologiczno-Filozoficznego Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, 1991-1993 (107 (2)), s. 27–42.

1992

55. Niektóre osobliwości leksykalne pochodzenia biblijnego i ich funkcjonowanie we współczesnej polszczyźnie, [w:] J. Zieniukowa (red.), Procesy rozwojowe w językach słowiańskich. Warszawa 1992, s. 85–111.
56. Staropolskie przekłady Biblii i ich związki z biblistyką europejską (Zarys problematyki), [w:] M. Kamińska, E. Małek (red.), Biblia a Kultura Europy: 2000 lat chrześcijaństwa, t. 2. Łódź 1992, s. 272–293

1994

57. Historia przekładu jednego wersetu biblijnego z Listu św. Pawła do Kolosan: Kol 3, 11. Łódzkie Studia Teologiczne, 3(1994), s. 53–71.
58. Staropolskie przekłady Biblii jako czynniki sprawcze zmian językowych (na przykładzie Biblii brzeskiej), [w:] E. Wrocławska (red.), Uwarunkowania i przyczyny zmian językowych. Warszawa 1994, s. 61–70.

1995

59. (oprac.), Brulion przekładu Biblii pióra Tomasza ze Zbrudzewa. Część II. Księgi: Liczb, Powtórzonego Prawa, Pieśni nad Pieśniami. Wrocław, stron 340.
60. (rec.), The Five Biblical Scrolls in a Sixteenth-Century Jewish Translation into Belorussian/ Vilnius Codex 262/ with Introduction and Notes by Moshé Altbauer, The Israel Academy of Sciences and Humanities, Jerusalem 1992, Neofilolog. Czasopismo Polskiego Towarzystwa Neofilologicznego, 10, 59–64.
61. (z E. Kędelską,), Profesor Mojżesz Altbauer jako badacz słowiańskich przekładów Biblii (Uwagi na marginesie książki The Five Biblical Scrolls in a Sixteenth-Century Jewish Translations into Belorussian/ Vilnius Codex 262/ with Introduction and Notes by Moshé Altbauer, Jerusalem 1992). Slavia Occidentalis, t. 52, s. 35–40.

1996

62. Pochodzenie nazwy Wielkanoc w świetle historyczno-językowych badań porównawczych, [w:] E. Rzetelska- Feleszko (red.), Symbolae Slavisticae: dedykowane Pani Prof. Hannie Popowskiej-Taborskiej, Warszawa 1996, s. 191–200.
63. Problem autorstwa przekładu „Apokryfów” w Biblii Szymona Budnego z 1572 roku. Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej, t. 33(1996), s. 47–66.

1999

64. Les Bibles protestantes polonaises et leurs rapports avec les Bibles françaises, [w:] La Bible imprimée dans l’Europe moderne. Sous la direction de Bertram Eugene Schwarzbach (Cette publication est le fruit du colloque international organisé par la Bibliothèque nationale de France et l’Institut d’étude du livre, du 21 au 23 novembre 1991, sous la direction de François Depuigrenet Desroussilles). Bibliothèque nationale de France, 1999, s. 364–377.
65. (oprac.) (z E. Kędelską, i A. Łuczak), Słownik Bartłomieja z Bydgoszczy- wersja polsko-łacińska: Cz. I. A-G, Warszawa 1999. https://hdl.handle.net/20.500.12528/1083

2001

66. Die Brester Bibel: Kulturgeschichtliche und sprachliche Fragen der Übersetzung, [w:] Biblia Święta, to jest księgi Starego i Nowego Zakonu, Brest 1563: t. 2. Księgi Nowego Testamentu. Kommentare (red. H. Rothe, F. Scholz). Ferdinand Schöningh, s. 1485–1660.
67. Z dziejów przekładu pierwszej polskiej Biblii protestanckiej, [w:] T. Jaworski, W. Pyżewicz (red.), Nowy Testament w dziejach i kulturze Europy, Zielona Góra 2001, s. 143–159.

2003

68. Studia nad staropolskimi przekładami Biblii. Uniwersytet im. Adama Mickiewicza – Wydział Teologiczny, Redakcja Wydawnictw; Instytut Slawistyki Polskiej Akademii Nauk, ss. 472.
69. (red.), Biblie staropolskie (Teksty wykładów wygłoszonych na sympozjum naukowym zorganizowanym przez Komisję Slawistyczną Oddziału Polskiej Akademii Nauk w Poznaniu 28 października 2002 roku). Ośrodek Wydawnictw Naukowych, 9-10.
70. Biblia Leopolity i Biblia brzeska, [w:] I. Kwilecka (red.), Biblie staropolskie (Teksty wykładów wygłoszonych na sympozjum naukowym zorganizowanym przez Komisję Slawistyczną Oddziału Polskiej Akademii Nauk w Poznaniu 28 października 2002 roku). Ośrodek Wydawnictw Naukowych, 29-39.
71. (oprac.) (z E. Kędelską, i A. Łuczak), Słownik Bartłomieja z Bydgoszczy – wersja polsko-łacińska: Cz. II. H-M, Warszawa 2003. https://hdl.handle.net/20.500.12528/1083

2005

72. (oprac.) (z E. Kędelską, i A Łuczak), Słownik Bartłomieja z Bydgoszczy – wersja polsko-łacińska: Cz. III. N-Pleć, Warszawa 2005. https://hdl.handle.net/20.500.12528/1083

2006

73. (oprac.), Księgi Jezusa, syna Syrachowego, Ecclesiasticus rzeczone, w przekładzie Piotra Poznańczyka, Poznań 2006, stron 318.

2009

74. (z E. Kędelską, i A. Łuczak) (oprac.), Słownik Bartłomieja z Bydgoszczy – wersja polsko-łacińska: Cz. IV. Plemię-Pytlowany, Warszawa 2009. https://hdl.handle.net/20.500.12528/1083

2012

75. (z E. Kędelską, i A. Łuczak) (oprac.), Słownik Bartłomieja z Bydgoszczy – wersja polsko-łacińska: Cz. V. R-Stracenie, Warszawa 2012. https://hdl.handle.net/20.500.12528/1083

2013

76. Słowo wstępne, [w:] R. Słowiński (red.), Biblia Jakuba Wujka w życiu i kulturze narodu polskiego (Artykuły opracowane na podstawie referatów wygłoszonych na sesji naukowej pt. Biblia Jakuba Wujka w życiu i kulturze narodu polskiego, w Poznaniu, w dniu 25 października 2012 r.). Poznań 2013, s. 11–13.

 

 

Opracowała: Małgorzata Ostrówka przy współpracy Arlety Łuczak