Najbliższy, dwudziesty tom czasopisma „Slavia Meridionalis” poświęcony będzie związkom między intelektualistami i „tym, co religijne”. Głównym przedmiotem naszej uwagi są kultury południowosłowiańskie, aczkolwiek interesuje nas również kontekst zachodniosłowiański, z uwagi choćby na podleganie do pewnego stopnia wspólnym procesom historyczno-politycznym. Do I wojny światowej była to częściowa przynależność do jednej Monarchii budującej państwową politykę religijną, a po II wojnie światowej – wejście w orbitę wpływów komunistycznych, stosujących w założeniu jednolitą politykę wobec religii, w nieunikniony jednak sposób niuansowaną przez lokalne tradycje, postawy społeczne i modele religijności.
W myśl teorii sekularyzacji wskutek procesów modernizacyjnych religia miała zniknąć lub przynajmniej stracić swoje społeczne znaczenie. Doświadczenia ostatnich dekad pokazały, że twierdzenie to miało charakter preskryptywny i że uwikłane było w istocie w (po)oświeceniową narrację postępową. Mówienie wszakże o prostym „powrocie (do) religii” również jest nieuzasadnione, zmienił się bowiem sposób jej rozumienia i funkcjonowania w sferze publicznej i prywatnej. Religia w warunkach nowoczesności –ujętej w szerokim planie ideowo-filozoficznym, odsyłającym do myśli (po)oświeceniowej właśnie – została na nowo odkryta, ale też na nowo zreinterpretowana – i to z wielu rozmaitych, także heteronomicznych, punktów widzenia, co ujawniło się nie tylko w nobilitacji różnych doświadczeń i praktyk (quasi)religijnych, ale też w „odkryciu” znaczenia tychże w życiu społecznym, a nawet uznaniu (quasi)religijnego zaplecza faktów kulturowych przez badaczy reprezentujących zupełnie różne dyscypliny naukowe i formacje światopoglądowe. Określenie „to, co religijne” sygnalizuje zatem przesunięcie, jakie nastąpiło w naukowej refleksji nad sferą religijną w ogóle, i obejmuje nie tylko tradycyjne pojęcie religii, ale też różnorodne w swej genezie horyzonty sensotwórcze ufundowane na elemencie (quasi)religijnym. Otwiera ono także na „religię” jako kategorię opisu doświadczania i rozumienia świata, pozwala też na spojrzenie na „tradycyjne” zjawiska w nowym świetle.
Szczególna rola w werbalizowaniu i problematyzowaniu „tego, co religijne” (lub „tego co, nie-religijne”) przypada intelektualistom, rozumianym tu szeroko – jako jednostki mające predyspozycje do krytycznego oglądu świata. W perspektywie historii intelektualnej ich wypowiedzi stanowią kluczowe świadectwa myśli ludzkiej, dlatego też na uwagę zasługują zarówno postacie zapisane w różnorodnych kanonach wiedzy, a więc mające utwierdzony autorytet i znaczenie dla historii kultury, jak i outsiderzy czy też jednostki zapomniane. Ich światopoglądowe uwikłanie, jak również zaplecze ideowe formułowanych przez nich sądów powinny być przedmiotem pogłębionych badań – jako elementy kluczowe dla zrozumienia szerszych zjawisk kulturowych.
W świetle nowego myślenia o „tym, co religijne” szczególnie interesująca wydaje się sytuacja krajów słowiańskich, w których kontekst kulturowy i historyczny różni się od zachodnioeuropejskiego. Wyraża się to chociażby w innych warunkach procesów sekularyzacyjnych, a tak – w innym doświadczeniu społecznej i egzystencjalnej funkcji religii. Na przykład sekularyzacja jako odrzucenie wiary religijnej i praktyk kultycznych oraz wycofanie religii z przestrzeni publicznej była przecież na tym terenie oficjalnie propagowana, a wręcz wymuszana w okresie panowania reżimów komunistycznych. Jak się jednak okazuje, „to, co religijne” pozostaje w mocy, a tradycja religijna wciąż stanowi istotny punkt odniesienia dla tożsamości narodowej oraz lokalnej literatury, sztuki i myśli filozoficznej. Usytuowanie w sferze zjawisk powiązanych z religijnością elit intelektualnych było i jest w sposób wielowymiarowy zróżnicowane, w indywidualnych przypadkach poddane dodatkowo dynamice zmian społeczno-politycznych i nacechowane ambiwalencją, co wiąże się przede wszystkim ze szczególną historią kształtowania się tej grupy społecznej, jej funkcji i znaczenia w państwie.
Właśnie ze względu na różnorodne (po)nowoczesne i (post)sekularne przesunięcia w humanistyce ostatnich dekad, sygnowane przez pojęcie „to, co religijne”, jak i specyfikę kultur słowiańskich, symbolizowaną tu (lecz do tego nie ograniczoną) przez alternatywne względem Zachodu doświadczenie sekularyzacji, relacja między elitami intelektualnymi a „tym, co religijne” na tym obszarze – szczególnie w warunkach nowoczesności, ale nie tylko – warta jest podjęcia na nowo w refleksji naukowej i to z porównawczej perspektywy.
Zakres tomu obejmuje takie zagadnienia, chociaż się w nich nie wyczerpuje:
- Rozumienie religii/„tego, co religijne” przez intelektualistów
- Południowo- i zachodniosłowiańska historia myśli i kultury religijnej
- Południowo- i zachodniosłowiańska refleksja naukowa nad „tym, co religijne”
- Religijne wierzenia i/lub praktyki intelektualistów
- Tradycja religijna w twórczości elit intelektualnych
- Religijne wymiary i odniesienia świeckich praktyk kulturowych
- „To, co religijne” a polityka.
„Slavia Meridionalis” to czasopismo wielodyscyplinowe, publikowane w tzw. Wolnym Dostępie, które prezentuje wyniki badań nad Słowiańszczyzną południową oraz nad jej związkami z innymi obszarami kulturowymi. Figuruje ono na liście ERIH PLUS, a także indeksowane jest w bazie SCOPUS. Na liście Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego widnieje w części „B” wykazu czasopism naukowych. Liczba punktów przyznawanych za publikację w czasopiśmie wynosi 14.
Do nadsyłania artykułów zachęcamy reprezentantów rozmaitych obszarów i metod badawczych. Jesteśmy zainteresowani również refleksją porównawczą i odniesieniami do całego obszaru kultur słowiańskich i Bałkanów. Rozważymy też publikację artykułów spoza głównego tematu – w sekcji „Imponderabilia”, która przeznaczona jest dla tekstów podejmujących szczególnie istotne kwestie związane z obszarem Slavia Meridionalis.
Autorów zapraszamy do przesyłania artykułów o objętości do 40000 znaków ze spacjami (wraz z bibliografią) we wszystkich językach słowiańskich oraz angielskim, niemieckim i francuskim.
- Artykuły prosimy zgłaszać przez platformę OJS: https://ispan.waw.pl/journals/index.php/sm/user/register
- Termin nadsyłania artykułów: 30 września 2019 r.
- Planowana data publikacji: 2020 r.
- Szczegółowe informacje i wytyczne dla autorów znajdują się na stronie czasopisma: https://ispan.waw.pl/journals/index.php/sm/about
- Pytania prosimy kierować na adres: sm@ispan.waw.pl.